Stosownie do treści art. 23 ustawy z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (DzU z 2018 r., poz. 1025, t.j. z 29 maja 2018 roku, dalej: „k.c.”), pod pojęciem dobra osobistego należy rozumieć w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską. Powyższy katalog ma charakter otwarty. Natomiast na podstawie art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W przypadku dokonania naruszenia może także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Co więcej, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Na podstawie art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Dobra osobiste osób prawnych należy rozumieć jako wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań (wyrok Sądu Najwyższego z 14 listopada 1986 roku, sygn. akt II CR 295/86, OSNC 1988/2-3/40), przy czym zalicza się do nich dobra związane z identyfikacją (tj. firma) oraz dobre imię (tj. reputacja, autorytet) stanowiące odpowiednik czci osoby fizycznej, a także tajemnicę korespondencji, nietykalność pomieszczeń i tajemnicę przedsiębiorstwa (A. Kidyba, Komentarz do. art. 43 Kodeksu cywilnego [w:] A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, wyd. II).
Dyskusyjne jest natomiast zaliczenie wizerunku do katalogu dóbr osobistych osoby prawnej. W doktrynie przyjmuje się, że jeżeli wizerunek będzie traktowany w taki sposób, w jaki jest to interpretowane w stosunku do osób fizycznych, to nie będzie można go odnosić do osób prawnych. Jeśli jednak pod pojęciem „wizerunek” w kontekście osób prawnych rozumieć będziemy ogół cech charakteryzujących w powszechnym odczuciu ten podmiot, warunkujących zwłaszcza jego opinię i renomę, wtedy bez przeszkód będziemy mogli mówić o wizerunku osoby prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z 7 października 2009 roku, sygn. akt III CSK 39/09, OSNC 2010/4).
Naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej niewątpliwie może nastąpić zatem przede wszystkim przez zarzucenie tej osobie, a w szczególności jej organom, niewłaściwego postępowania mogącego ją narazić na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania działalności (wyrok Sądu Apelacyjnego z 23 maja 2006 roku, sygn. akt VI ACa 1221/05, LEX nr 861430) oraz do prawidłowego funkcjonowania w zakresie jej zadań (wyrok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2005 roku, sygn. akt III CK 622/2004, LexPolonica nr 379637). Dobrem osobistym osoby prawnej, co do którego najczęściej dochodzi się ochrony jest jej dobre imię (inaczej dobra sława, uznanie, autorytet, reputacja, renoma etc.), jakim podmiot cieszy się na rynku wśród odbiorców i potencjalnych odbiorców jego towarów lub usług. Jest to opinia, jaką mają osoby trzecie na temat działalności osoby prawnej, przy czym dobre imię przysługuje wszystkim osobom prawnym, bez rozróżnienia ze względu na zakres i przedmiot działalności, rozpoznawalność na rynku czy długość istnienia. Istotna jest bowiem nie tylko renoma wynikająca z dotychczasowej działalności podmiotu, ale i domniemana renoma podmiotu od czasu jego powstania (G. Gorczyński, Komentarz do art. 43 Kodeksu cywilnego [w:] M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1–125).
Przykładowo naruszeniem dóbr osobistych osoby prawnej są m.in. oskarżenia odnoszące się do nierzetelnego wypełniania przez dany podmiot zobowiązań publicznoprawnych i prywatnoprawnych, takich jak nieuiszczanie podatków, jej złej sytuacji finansowej, oskarżeń o dawanie i branie łapówek, mobbing czy nepotyzm.
Osoba fizyczna a prawna
Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze wskazuje się na problem relacji między ochroną dóbr osobistych osoby fizycznej związanej z podmiotem posiadającym osobowość prawną a ochroną dóbr osobistych samej osoby prawnej. Jak słusznie się wskazuje, nie zawsze bowiem naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej skutkować będzie również naruszeniem dóbr osobistych osób fizycznych będących jej członkami i odwrotnie. Są to odrębne podmioty prawa i kwestia ewentualnego naruszenia winna być oceniana indywidualnie. W konsekwencji przyjmuje się, że osoba prawna nie może dochodzić ochrony w imieniu swojego członka, nawet wtedy, gdy naruszone zostały dobra osobiste wszystkich jej członków, a zachowanie sprawcy nawiązywało do ich członkostwa w danej osobie prawnej (A. Kubiak-Cyrul, Dobra osobiste osób prawnych, Zakamycze 2005). Jednocześnie przy dokonywaniu oceny, czy zarzut pod adresem konkretnej osoby fizycznej jest zarazem zarzutem pod adresem osoby prawnej, decydujące jest to, czy w przekonaniu przeciętnego odbiorcy rozpatrywana wypowiedź odnosi się do całej osoby prawnej, z którą osoba fizyczna jest związana (G. Gorczyński, Komentarz do art. 43 Kodeksu cywilnego [w:] M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, art. 1–125). Przytoczone uwagi należy odnieść do gminy, powiatu i województwa jako jednostek samorządu terytorialnego.
Naruszenie dóbr osobistych w kampanii wyborczej
Powyższe nie jest zagadnieniem wyłącznie teoretycznym, bowiem było przedmiotem wyroku Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 2016 roku (sygn. akt V CSK 486/15, LEX nr 2041120). Rozpatrywany stan faktyczny odnosił się do kampanii wyborczej, gdzie w ulotce pozwanego z programem wyborczym zawarto stwierdzenie „ukrócenie korupcji i nadużyć w urzędach i jednostkach organizacyjnych Starostwa Powiatowego w (…)”.
Cały artykuł w archiwum PST WSPÓLNOTA >>>
