Od 1 listopada 2023 r. w ramach pomocy społecznej mieszkańcy gminy mogą starać się o przyznanie pomocy polegającej na krótkoterminowym umieszczeniu w domu pomocy społecznej na pobyt całodobowy albo dzienny. O tym, czy nowa usługa będzie faktycznie dostępna, zadecydują dwa czynniki. Pierwszym jest uruchomienie miejsc opieki krótkoterminowej przez domy pomocy społecznej. Drugim, ważniejszym, to czy gminy będą faktycznie kierowały mieszkańców do domów pomocy społecznej na taki pobyt.
Na czym ma polegać nowa usługa?
Zgodnie z nowo dodanym art. 55a ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w brzmieniu obowiązującym od 1 listopada 2023 r., usługi wsparcia krótkoterminowego mogą być przyznane osobie, która ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymaga doraźnej pomocy w formie pobytu całodobowego lub w formie dziennej, ze względu na czasowe ograniczenie możliwości zapewnienia właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania przez osoby na co dzień sprawujące opiekę nad tą osobą. Jest to zatem usługa wpisująca się tzw. opiekę wytchnieniową. Z usługi będą mogły skorzystać wyłącznie osoby pełnoletnie.
Usługi realizowane w formie pobytu całodobowego mogą być przyznane na czas określony nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym, z możliwością przedłużenia pobytu w szczególnie uzasadnionych przypadkach o nie więcej niż kolejne 30 dni w roku kalendarzowym. Usługi w formie dziennej mogą być przyznane w wymiarze nie mniejszym niż 4 godziny dziennie i nie większym niż 12 godzin dziennie, nie większym niż 30 dni w roku kalendarzowym, z możliwością przedłużenia wsparcia w szczególnie uzasadnionych przypadkach o nie więcej niż kolejne 30 dni w roku kalendarzowym. Osoba może korzystać z usług wsparcia krótkoterminowego w danym roku kalendarzowym zarówno w formie pobytu całodobowego, jak i w formie dziennej, jednak łącznie dla obu form nie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym.
Usługi wsparcia krótkoterminowego mogą świadczyć domy pomocy społecznej, z wyłączeniem domów dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualne oraz domów dla osób uzależnionych od alkoholu. Uruchomienie usług pobytu krótkoterminowego w DPS-ach, a przez to lepsze wykorzystanie potencjału tych placówek, od dawna było postulowane zwłaszcza przez samorządy powiatowe. W obszarze polityki społecznej dostrzega się potrzebę wsparcia opiekunów faktycznych osób niemogących samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. Nie chodzi tylko o możliwość zapewnienia im prawa do odpoczynku. Często opiekunowie osób wymagających wsparcia z uwagi na własną sytuację życiową (np. leczenie szpitalne) nie są w stanie przez określony czas zapewniać opieki. W takich przypadkach umieszczenie na pobyt krótkoterminowy w domu pomocy społecznej może być alternatywą dla konieczności stałego umieszczenia osoby niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu w domu pomocy społecznej.
Nowe zadanie dla gmin
Rozpatrywaniem wniosków o przyznanie pomocy w formie usług wsparcia krótkoterminowego zajmują się ośrodki pomocy społecznej albo centra usług społecznych, jeżeli w danej gminie doszło do przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum. Sprawy są załatwiane w formie decyzji administracyjnej. Decyzja przyznająca prawo do usług wsparcia krótkoterminowego ma określać wymiar i zakres usług, odpłatność za usługi, miejsce świadczenia usług oraz okres, na jaki zostały one przyznane. Wnioskodawca może zadeklarować ponoszenie pełnej odpłatności za usługę. W takim przypadku organ prowadzący postępowanie nie ma obowiązku ustalania sytuacji dochodowej wnioskodawcy. Jeżeli zainteresowany nie zdecyduje się na pełne pokrycie kosztów pobytu krótkoterminowego w domu pomocy społecznej, to kierownik ośrodka pomocy społecznej albo centrum usług społecznych ustala wysokość partycypacji wnioskodawcy w kosztach. W pozostałym zakresie koszty usługi ponosi gmina. Jeżeli osoba korzystająca
z usług wsparcia krótkoterminowego dysponuje dochodem nieprzekraczającym kwoty kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej, to nie ponosi opłaty.
Chociaż usługi wsparcia krótkoterminowego będą świadczone przez domy pomocy społecznej ustawodawca wyraźnie oddziela je od usług pobytu długoterminowego, wskazując że nie mają do nich zastosowania art. 58–64b oraz art. 65 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z art. 97a rada gminy, w drodze uchwały, określa szczegółowe warunki przyznawania usług wsparcia krótkoterminowego świadczonego w formie dziennej i w formie pobytu całodobowego oraz warunki odpłatności za te usługi oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania.
Kwestia partycypacji gminy w kosztach pobytu krótkoterminowego w domu pomocy społecznej może okazać się czynnikiem, który faktycznie będzie decydował o dostępności usługi dla osób, które co prawda przekraczają kryterium dochodowe, ale z drugiej strony nie mają na tyle dużych zasobów, aby ponosić odpłatność w pełnej wysokości.
W trakcie prac legislacyjnych nad projektem nowelizacji w ocenie skutków regulacji nie oszacowano ewentualnych skutków finansowych dla gmin w związku z realizacją nowej usługi. Wskazano jedynie, że możliwe będzie wsparcie dla jednostek samorządu terytorialnego, które zdecydują się na realizację usług wsparcia krótkoterminowego, w postaci możliwości skorzystania z programu mającego na celu dofinansowanie tych usług.
Koszt wsparcia krótkoterminowego
Zgodnie z art. 97a ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, w przypadku świadczenia przez dom pomocy społecznej usług wsparcia krótkoterminowego rada gminy lub rada powiatu właściwa dla tego domu pomocy społecznej określa, w drodze uchwały, wysokość opłat za godzinę świadczenia usług w przypadku usług wsparcia krótkoterminowego świadczonego w formie dziennej, oraz za dzień pobytu w przypadku świadczenia usług wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego.
Ponieważ standard realizacji usługi wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego będzie niemal identyczny jak pobytu długoterminowego, można spodziewać się podobnych stawek, tyle że w przeliczeniu na dzień. W przypadku wsparcia krótkoterminowego dziennego ma obowiązywać niższy niż w przypadku pobytu całodobowego wskaźnik zatrudnienia w domach pomocy społecznej (0,2 na jedną osobę korzystającą z usług). Również w zakresie wyżywienia w przypadku pobytu dziennego DPS będzie musiał zapewnić co najmniej dwa posiłki dziennie (a nie trzy, jak w przypadku pobytu całodobowego). Te dwa czynniki powinny wpłynąć na wysokość opłaty w przypadku tej formy świadczenia usługi wsparcia krótkoterminowego.
Ponadto decydując o wysokości opłaty rady – zwłaszcza powiatów – będą musiały mieć na względzie, że zbyt wysoka opłata może spowodować, że nie będzie chętnych do skorzystania z usług wsparcia krótkoterminowego w domach pomocy społecznej. Dotyczyć to może zwłaszcza tych samorządów, gdzie funkcjonują już inne placówki i instytucje zapewniające opiekę krótkoterminową, np. placówki wsparcia dziennego. Również swoistą konkurencją dla świadczenia usług wsparcia krótkoterminowego w DPS-ach będą centra zdrowia 75+, które od 2024 roku mają powstawać na terenie całej Polski na podstawie ustawy z 17 sierpnia 2023 r. o szczególnej opiece geriatrycznej. Centra zdrowia 75+ będą co prawa zakładami leczniczymi, niemniej jednak w ich strukturze mają powstawać dzienne ośrodki opieki geriatrycznej zapewniające czasową, dzienną opiekę dla pacjentów. Dla pacjenta korzystanie z usług dziennego ośrodka opieki geriatrycznej będzie bezpłatne.
Trzeba również pamiętać, że mówimy o usłudze z obszaru pomocy społecznej przez jednostki samorządu terytorialnego lub na ich zlecenie. Zatem wysokość opłaty za realizację usługi nie może pozostawać w oderwaniu od kosztów jej świadczenia.
Praktyka bardziej złożona niż przepis
Z przepisów samej ustawy o pomocy społecznej wynika, że uruchomienie w DPS miejsc na świadczenie usług wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego lub w formie dziennej będzie stosunkowo proste. Podmiot prowadzący DPS ma po prostu zgłosić wojewodzie informację o zamiarze świadczenia przez dom usług wsparcia krótkoterminowego ze wskazaniem liczby miejsc przeznaczonych na usługi wsparcia dziennego i całodobowego, w terminie 14 dni od dnia ich powstania. W praktyce będzie to proces bardziej złożony. Po pierwsze, w zdecydowanej większości przypadków uruchomienie miejsc pobytu krótkoterminowego wymaga zmiany statutów domów pomocy społecznej, z uwagi na fakt, że z reguły określają one charakter świadczonych usług. Po drugie, domy pomocy społecznej muszą spełniać standard określony w rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 27 października 2023 r. (DzU 2023 poz. 2355).
Wynika z niego, że uruchomienie miejsc w przypadku świadczenia usług formie pobytu całodobowego wymaga wyodrębnienia pokoi mieszkalnych na ten cel. Chodzi o to, aby w przypadku pokoi wieloosobowych, w których już przebywają stali mieszkańcy DPS-u, nie dochodziło do ciągłej rotacji współlokatorów. Jednak samo wydzielenie pokoi nie jest szczególnie skomplikowanym wymogiem. Wydaje się to dobra opcja przede wszystkim dla tych domów pomocy społecznej, które borykają się z problemem wolnych miejsc.
Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do świadczenia usług wsparcia w formie dziennej. W tym przypadku konieczne jest wydzielenie pomieszczeń domu do świadczenia tej usługi. Muszą to być pomieszczenia odrębne od pomieszczeń przeznaczonych do świadczenia usług wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego, jak również pomieszczeń przeznaczonych dla mieszkańców domu. Konieczne jest wyodrębnienie następujących pomieszczeń:
– ogólnodostępnego, wyposażonego w stoły i krzesła lub kanapy oraz fotele, pełniącego funkcję sali spotkań, a także jadalni, o powierzchni co najmniej 4 mkw. na jedną osobę;
– umożliwiającego odpoczynek i wyposażone w miejsca do leżenia;
– pełniącego funkcję szatni, z indywidualnymi szafkami, w liczbie adekwatnej do liczby miejsc przeznaczonych na świadczenie usług wsparcia krótkoterminowego;
– co najmniej dwóch toalet wraz z umywalkami, dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, osobno dla kobiet i mężczyzn, przy czym jedna toaleta może być przeznaczona dla nie więcej niż 10 osób.
W uzasadnieniu do projektu ustawy autorzy projektu doprecyzowali, że w ramach realizacji usług wsparcia krótkoterminowego nie ma potrzeby zapewniania odrębnych wejść do budynku czy wydzielania odrębnych ciągów komunikacyjnych w postaci odrębnych korytarzy i odrębnej klatki schodowej w budynku. Niemniej jednak samo wyodrębnienie, wyposażenie i dostosowanie wymienionych pomieszczeń do wskazanych standardów niesie ze sobą koszty. Z tego względu prowadzący DPS zanim zdecydują się na uruchomienie usługi powinni przeprowadzić, we współpracy z gminami, analizę potrzeb w zakresie uruchomienia miejsc pobytu krótkoterminowego dziennego oraz dokonać przeglądu, czy w ramach innych form opieki nad osobami wymagającymi wsparcia (w tym finansowanych ze środków unijnych) nie tylko z obszaru pomocy społecznej, ale również sektora ochrony zdrowia, są świadczone na danym terenie usługi o podobnym charakterze i bardziej dostępne finansowo dla mieszkańców. Analiza potrzeb powinna dać odpowiedź na pytanie czy oraz ile miejsc usług wsparcia krótkoterminowego dziennego powinno zostać uruchomionych.
Fot. Freepik
