Jak poinformował nas współprzewodniczący zespołu ds. ustrojowych KWRiST Jacek Karnowski, prezydent Sopotu, podczas posiedzenia zespołu wszystkie korporacje samorządowe negatywnie odniosły się do możliwości kontrolowania samorządu pod względem celowości wydawania środków i gospodarności.
Ponadto korporacje samorządowe wnosiły aby wybory prezesów Regionalnych Izb Obrachunkowych odbywał się przez komisje, w skład której po 1/3 wchodziliby przedstawiciele rządu, samorządu i kolegiów izb obrachunkowych. – Samorządy zgadzają się z tym, ze rząd powinien móc szybciej reagować w przypadku nadmiernego zadłużenia gmin. Chociaż z drugiej strony są to przypadki jednostkowe i dotyczące bardzo małych gmin – komentuje Karnowski. Na prośbę strony samorządowej minister Sebastian Chwałek zgodził się, że resort będzie dalej pracował z samorządami nad doprecyzowaniem kryteriów oceny gmin.
Czekając na ostateczne rozstrzygnięcia warto się jednak zastanowić nad podstawą kilku stanowisk nadesłanych do projektu. W niedawno dodanym stanowisku Związku Miast Polskich czytamy: „Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest zagwarantowana w Konstytucji RP (art. 165) co jest rozwinięciem zasady naczelnej naszej Konstytucji – zasady pomocniczości państwa. Inne artykuły Konstytucji rozwijają te zasady, między innymi w zakresie nadzoru nad JST. Nadzór ten – w tym także finansowy, prowadzony przez RIO – może być sprawowany wyłącznie na podstawie kryterium legalności (art. 171). Projekt ustawy przewiduje prowadzenie nadzoru nad JST także na podstawie kryterium gospodarności, co pozostaje w rażącej sprzeczności z przytoczonymi powyżej postanowieniami Konstytucji RP”
Art. 171. Konstytucja RP
1. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.
2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Podobną argumentację czytamy w stanowisku Rządowego Centrum Legislacji. Tymczasem w projekcie nie ma nic o rozszerzaniu kryteriów nadzoru RIO o gospodarność. Rozszerzona ma być, o kryterium gospodarności, tylko część kontroli RIO dotycząca instrumentów dłużnych z jakich korzysta JST (obecnie RIO ma już prawo kontroli gospodarności wykonywania zadań zleconych JST - gospodarność JST kontroluje także Najwyższa Izba Kontroli).
W stanowisku Krajowej Rady RIO do projektu ustawy czytamy: „Z jednej strony propozycje zmian idą w kierunku rozszerzenia zakresu przedmiotowego podmiotowego prowadzonych przez izby kontroli (art. 1 ust. 2 pkt 6a, art. 5 ust. 2), a także nałożenia dodatkowych obowiązków w zakresie sprawowanego nadzoru (art. 9a, art. 11 ust. 1 pkt 3, 5 i 5a, art. 12a) oraz działalności opiniodawczej (art. 13 pkt 8 i 9), z drugiej jednak strony z uzasadnienia do projektu nowelizacji wynika, że nie wywoła ona skutków finansowych dla budżetu państwa”. Wyraźnie rozróżniona jest działalność nadzorcza i kontrolna RIO.
Jeżeli chodzi o sprawy nadzoru to pierwsza wspomniana przez KR RIO zmiana ma charakter uzupełniający (chodzi o kwestie „poręczeń i gwarancji”). Druga prowadzi do znacznego rozszerzenia kompetencji nadzorczych izb, ale dotyczy opłat lokalnych i rozszerzenie przedmiotu nadzoru w zakresie wszelkiego rodzaju opłat, a nie jak dotychczas opłat „lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa". Nie ma tu mowy o dodatkowych kryteriach nadzoru.
– Należy wyraźnie odróżnić funkcję nadzorczą RIO od ich funkcji kontrolnej. Tej drugiej nie należy utożsamiać z kontrolą dokumentarną, która jest elementem działań nadzorczych – komentuje dr Arkadiusz Babczuk, zastępca dyrektora Centrum Badawczo-Rozwojowego Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, członek kolegium RIO we Wrocławiu.
Strona Krajowej Rady RIO opisuje kontrolę i nadzór jako:
Kontrola
Pojęcie kontroli używane jest dla określenia funkcji organu polegającej wyłącznie na sprawdzaniu działalności innych jednostek, bez stałych możliwości wpływania na działalność kontrolowanych jednostek poprzez wydawanie im nakazów czy poleceń. Organ kontrolny ma zazwyczaj prawo wydawania zaleceń jednostkom kontrolowanym, a w przypadkach wyjątkowych (np. w celu uniknięcia strat) prawo wydawania poleceń natychmiastowego usunięcia nieprawidłowości
Nadzór
Z prawnego punktu widzenia nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego jest szczególnym rodzajem ingerencji organów administracji państwowej w działalność samorządową. Nadzór jest pojęciem szerszym od kontroli. Używa się go dla określenia sytuacji, w której organ nadzorujący jest wyposażony w środki oddziaływania na postępowanie organów czy jednostek nadzorowanych. Nie może jednak wyręczać tych jednostek w ich działalności. Uprawnienia nadzorcze oznaczają więc prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania na organy czy instytucje nadzorowane.
