Zgodnie z przyjętą ustawą związki metropolitalne mają być zrzeszeniami jednostek samorządu terytorialnego, położonymi w danym obszarze metropolitalnym. W myśl ustawy, obszar metropolitalny to spójna pod względem przestrzennym strefa oddziaływania miasta będącego siedzibą wojewody lub sejmiku województwa, zamieszkała przez co najmniej 500 tys. mieszkańców.
Związki metropolitalne będą mieć osobowość prawną. Będzie je tworzyć Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, ustalając jednocześnie ich nazwy co może wzbudzać pewne pytania o konstytucyjność przepisów. Chodzi o interpretacje zapisów art. 165 ust. 2 Konstytucji "Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej", oraz art. 172 ust. 1 "Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się" interpretacja: czyli muszą wykazać wolę o zrzeszenia) oraz art. 64 ustawy o samorządzie gminnym, który mówi, że "Obowiązek utworzenia związku może być nałożony tylko w drodze ustawy". Zdaniem Jana Grabca, który z ramienia Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji prowadził ustawę, obowiązek utworzenia związku będzie wynikał z przyjętej ustawy (a nie rozporządzenia), a ponieważ przepisy art. 64 ustawy o samorządzie gminnym Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodne z zapisami ustawy zasadniczej to nie widzi tu problemu. Sprawa wróci pewnie dopiero jeśli jakaś gmina będzie miała być zmuszona do uczestniczenia w związku.
O te wątpliwości zapytaliśmy też prezydenta Gliwic, prezesa Związku Miast Polskich Zygmunta Frankiewicza, który jest zdania, że właściwie inaczej tej kwestii rozwiązać się nie da. – Gdyby uzależnić utworzenie związku od woli wszystkich gmin to prawdopodobnie nic by się w tej kwestii nie zmieniło. Nadal w utworzeniu sprawnej jednostki przeszkadzałyby spory o jej granice i w ogóle sensowność powołania – mówił.
Przypomnijmy, że także do kompetencji rządu będzie należało ustalenie granic obszarów metropolitalnych. Projekt rozporządzenia będzie obowiązkowo konsultowany z mieszkańcami, a także z radami gmin i powiatów, sejmikiem województwa i wojewodą (projekt będzie musiał uzyskać zgodę 70 proc. gmin i miast na prawach powiatu oraz 50 proc. powiatów). Rozporządzenia mają być wydawane nie później niż 30 kwietnia, a związki metropolitalne tworzone z 1 lipca.
Przy podejmowaniu decyzji o utworzeniu związku metropolitalnego rząd będzie brać pod uwagę m.in. koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju oraz plan zagospodarowania przestrzennego województwa, a także powiązania funkcjonalne oraz zaawansowanie procesów urbanizacyjnych. Uwzględnione mają zostać także więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe.
Do zadań związku metropolitalnego należeć ma wykonywanie zadań publicznych w zakresie m.in. kształtowania ładu przestrzennego, rozwoju obszaru związku, publicznego transportu zbiorowego, współdziałania w ustalaniu przebiegu dróg krajowych i wojewódzkich oraz sprawy promocji. Nadzór nad związkami metropolitalnymi sprawuje premier oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa. Organami związku metropolitalnego ma być zgromadzenie oraz zarząd. Zgromadzenie ma być organem stanowiącym i kontrolnym z 4-letnią kadencją. Zarząd ma być organem wykonawczym związku. W jego skład ma wchodzić 3 członków, w tym przewodniczący. Zarząd i jego przewodniczący mają być wybierani przez zgromadzenie. Źródłami dochodu związku metropolitalnego ma być między innymi 5-proc. udział w PIT, składki gmin wchodzących w skład związku oraz dotacje z budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2016 r. S
Senat zaproponował obniżenie z 500 tys. do 350 tys. minimalnej liczby mieszkańców obszaru metropolitalnego. Senatorowie ponadto zaproponowali pozbawienie związków metropolitalnych udziałów w PIT. Izba druga proponuje, by związki metropolitalne mogły przez 5 lat otrzymywać dotację celową z budżetu państwa na realizację zadań, które przed utworzeniem związku wykonywały jednostki samorządu terytorialnego wchodzące w jego skład. Dotacja mogłaby wynieść maksymalnie 180 mln zł rocznie.
Komisje: Administracji i Cyfryzacji oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej rekomendują przyjęcie części poprawek Senatu. Sprawozdanie z prac komisji przedstawił poseł Jacek Brzezinka. Sejm odrzucił poprawki dotyczące zarówno zmniejszenia wielkości przyszłej metropolii, jak i kwestii finansowych.
To tyle ważne, że jeszcze wczoraj Zygmunt Frankiewicz zapewniał poparcie dla ustawy, ale w jej kształcie przed poprawkami senatu. Gdyby poprawka dotycząca finansów miałaby być przyjęta to samorządowcy prawdopodobnie zgłosiliby się do prezydenta Andrzeja Dudy z prośbą o zawetowanie ustawy.
